Czym jest podmiot – definicja i podstawowe informacje
Co to jest podmiot? Kluczowe znaczenie w zdaniu
Podmiot to fundamentalna część zdania, bez której jego pełne zrozumienie jest niemożliwe. W językoznawstwie polskim, podmiot można zdefiniować jako ten element wypowiedzi, który określa wykonawcę czynności, obiekt podlegający jakiemuś procesowi lub znajdujący się w określonym stanie. Jest to serce każdego zdania, wokół którego budowana jest reszta konstrukcji gramatycznej. Choć drugorzędny wobec orzeczenia, które jest absolutnie niezbędne do istnienia zdania, podmiot nadaje mu konkretny sens i wskazuje, o kim lub o czym mówimy. Bez niego zdanie staje się niepełne i enigmatyczne.
Podmiot: kto odpowiada na pytania „kto? co?”
Podstawowym narzędziem do identyfikacji podmiotu w zdaniu jest zadawanie pytań: „kto?” lub „co?”. Odpowiedź na te pytania, która najczęściej przybiera formę rzeczownika lub zaimka w mianowniku, wskazuje nam właśnie na podmiot. Na przykład, w zdaniu „Kot śpi”, pytając „kto śpi?”, uzyskujemy odpowiedź „kot”, co jednoznacznie identyfikuje „kota” jako podmiot. Podobnie w zdaniu „Słońce świeci”, pytanie „co świeci?” naprowadza nas na „słońce” jako podmiot. Zrozumienie tej zasady jest kluczowe dla poprawnego analizowania struktury zdań i budowania logicznych wypowiedzi.
Odkrywamy rodzaje podmiotów – od gramatycznego po logiczny
Podmiot gramatyczny – najczęstszy składnik zdania
Podmiot gramatyczny jest zdecydowanie najczęściej występującym typem podmiotu w języku polskim. Charakteryzuje się tym, że jest wyrażony przez rzeczownik lub zaimek w mianowniku. To właśnie on jest bezpośrednio wykonawcą czynności lub obiektem, którego dotyczy orzeczenie. Jego obecność jest tak powszechna, że często traktujemy go jako domyślną formę podmiotu, nie zastanawiając się nad jego specyfiką. Na przykład w zdaniu „Uczniowie piszą sprawdzian”, „uczniowie” to podmiot gramatyczny, który wykonuje czynność pisania.
Podmiot domyślny – kiedy nie jest wyrażony słowem
Czasami podmiot nie jest wyrażony w zdaniu osobnym wyrazem, a jego obecność można odczytać z formy czasownika, czyli orzeczenia. Mówimy wtedy o podmiocie domyślnym. Jest to możliwe dzięki temu, że odmiana czasownika przez osoby i liczby koduje informacje o tym, kto jest wykonawcą czynności. Na przykład, w zdaniu „Poszliśmy do kina”, forma czasownika „poszliśmy” jednoznacznie wskazuje, że podmiotem jest „my”. Nie potrzebujemy zatem dodatkowego słowa, aby wiedzieć, kto wykonał czynność pójścia.
Podmiot logiczny – znaczenie w językoznawstwie
W odróżnieniu od podmiotu gramatycznego, podmiot logiczny często występuje w dopełniaczu (choć sporadycznie może pojawić się także w celowniku). Jego obecność jest szczególnie widoczna w konstrukcjach, które wyrażają brak, nadmiar lub ubywanie czegoś. W językoznawstwie, podmiot logiczny odgrywa ważną rolę w analizie zdań, gdzie tradycyjne zasady dotyczące podmiotu w mianowniku nie znajdują pełnego zastosowania. Przykładem może być zdanie „Nie ma czasu”, gdzie „czasu” jest podmiotem logicznym, a orzeczenie „nie ma” odnosi się do braku tej substancji.
Podmiot szeregowy i towarzyszący – złożoność konstrukcji
Polski język oferuje również bardziej złożone formy podmiotu. Podmiot szeregowy składa się z kilku równorzędnych członów, które są połączone spójnikami, takimi jak „i”, „oraz”, „lub”. Na przykład, w zdaniu „Ania i Tomek poszli do szkoły”, „Ania i Tomek” tworzą podmiot szeregowy. Z kolei podmiot towarzyszący to specyficzna konstrukcja, w której rzeczownik w mianowniku występuje wraz z wyrażeniem przyimkowym, najczęściej z przyimkiem „z” i rzeczownikiem w narzędniku. W takim przypadku orzeczenie zazwyczaj uzgadnia się z oboma członami podmiotu i przyjmuje liczbę mnogą, choć zdarzają się wyjątki, gdy orzeczenie pozostaje w liczbie pojedynczej. Przykładem może być zdanie „Ksiądz z ministrantami szedł w procesji”.
Podmiot zbiorowy – gdy liczba pojedyncza kryje wiele
Szczególnym rodzajem podmiotu jest podmiot zbiorowy. Jest to rzeczownik występujący w liczbie pojedynczej, który jednak oznacza zbiór wielu osób lub rzeczy. W takich konstrukcjach orzeczenie może być uzgodnione zarówno z liczbą pojedynczą (podmiotową), jak i z liczbą mnogą (znaczeniową). Na przykład, w zdaniu „Cała rodzina siedziała przy stole”, „rodzina” jest podmiotem zbiorowym. Tutaj orzeczenie „siedziała” jest w liczbie pojedynczej, co jest zgodne z formą rzeczownika. Jednak w zdaniu „Tłum ludzi wiwatował”, choć „tłum” jest w liczbie pojedynczej, znaczenie sugeruje wiele osób, a orzeczenie „wiwatował” jest poprawne.
Zdania bezpodmiotowe – kiedy podmiotu brakuje
Przykłady zdań bezpodmiotowych w praktyce
Istnieją zdania, w których podmiot nie jest w żaden sposób wyrażony, ani bezpośrednio, ani domyślnie. Nazywamy je zdaniami bezpodmiotowymi. Zazwyczaj opisują one zjawiska atmosferyczne, stany fizjologiczne lub procesy zachodzące w przyrodzie. Przykłady takich zdań to: „Pada deszcz”, „Wieje wiatr”, „Zrobiło się ciemno”. W tych konstrukcjach orzeczenie samo w sobie wystarcza do przekazania informacji.
Podmiot w literaturze i filozofii – szersze spojrzenie
Pojęcie podmiotu wykracza poza ramy gramatyki. W literaturze mamy do czynienia z podmiotem lirycznym, czyli tym, który wyraża swoje uczucia i myśli w wierszu. W filozofii, podmiot filozoficzny to umysł poznawczy, który przeciwstawia się przedmiotowi poznawanemu. Nawet w prawie funkcjonuje podmiot prawny, którym jest osoba fizyczna lub prawna posiadająca określone prawa i obowiązki. Pierwotne znaczenie słowa „podmiot” (w XV w.) wiązało się z „kupą zamiecionych śmieci”, co pokazuje ewolucję jego znaczenia, aż do współczesnego rozumienia jako tłumaczenia łacińskiego „subiectum”. Języki takie jak angielski, niemiecki czy chiński często opierają się na szyku wyrazów, aby wskazać na podmiot, w przeciwieństwie do języka polskiego, gdzie szyk jest bardziej elastyczny, a podmiot może być pomijany.
Dodaj komentarz